1 Mart 2015 Pazar


Haydarpaşa


HAYDARPAŞA’NIN OLUŞUMU
Arif Atılgan

Osmanlı, İstanbul’u aldıktan sonra Haydarpaşa Çayırı’nı süvari birliklerinin talim yeri olarak kullanmaya başlamıştır. 1553 yılında Kanuni Sultan Süleyman ve oğlu Sarı Selim’in (II. Selim) sadrazamlığını yapmış olan Haydarpaşa isimli zat burada kendisine yazlık bir ev yaptırmıştı. Bu sebepten de bu alan Haydarpaşa’nın Bahçesi olarak anılmaya başlanmıştı. 1807 yılında ise Padişah 3. Selim’in yine Haydarpaşa isimli sadrazamı Selimiye Kışlası inşaatında gayretli çalışmalarda bulunduğu için 3. Selim bu bölgeye resmen onun adını vermişti. Dolayısıyla 1807 yılından itibaren bu alanın adı Haydarpaşa olmuştur.

Haydarpaşa Çayırı bugünün Yeldeğirmeni, İbrahimağa, Acıbadem semtlerini de içine alan büyük bir alandır. Bu alanda, önce 15. ve 16. yüzyıllarda Yeldeğirmeni Semtinin Bölgesinde bazı yapılaşmalar oluştuğu bilinmektedir.1850 li yıllarda ise bugünkü Limanın hemen üst tarafındaki alan İngilizlerin Mezarlığı olarak ayrılmıştır. Yinede büyük bir alan olarak kalan Haydarpaşa Çayırı’na 1872 yılında küçük bir İstasyon Binası inşa edilmiştir.

Şimdiki Et-Balık Kurumu yakınlarında inşa edilmiş olan ve daha sonra biraz daha büyültülen bu İstasyon Binasından Pendik’e kadar demiryolu döşenmiştir. Demiryolu sahil kesiminde yaşayan insanları evlerine ulaştırabilmek için idi. Bir İngiliz şirketi ile anlaşarak yapılan bu demiryolu daha sonra 1873 yılında Gebze ve İzmit’e kadar uzatılmıştır. 1880 yılında bu hattı önce Adapazarı’na sonra Ankara’ya uzatmak için anlaşma yapmak isteyen Mösyö Sfeelder ve Mösyö Hanson ve ortakları adlı İngiliz Şirketi ile anlaşma olamamıştır. Ancak 4 Ekim 1888 tarihinde Deutsche Bank ortaklığı ile Alfred von Kaulla’ya ait olan Alman Şirketi ile anlaşma yapılmıştır. Sonuç olarak 24 Mart 1889 tarihinde Anadolu Osmanlı Demiryolu Şirketi (Societe du Chemin de fer Ottoman d’Anatolie) kurulur ve 1892 yılında Demiryolu Ankara’ya uzatılır. Demiryolu Hattı daha güneyden Bağdat’a ve Mekke’ye kadar da uzatılmıştır.

Demiryolunun döşenmesinden sonra mal hareketi çok hızlanmış ve giderek deniz tarafında bir liman ihtiyacı oluşmaya başlamıştır. Rıhtımın lodos dalgalarına fazla açık olmasından dolayı liman önce lodos almayan Üsküdar kıyılarına alınmak istenmiştir. Üsküdar’a ise Selimiye Kışlasının altından bir tünelle bağlanmak istemişlerdir. Ancak Nafıa Nezareti ve Bab-ı Seraskeri buna izin vermemiştir. Bunun üzerine Haydarpaşa’ya 1899 yılında bir Dalgakıran İnşa edilerek rıhtım dalgalardan korunmuştur. 1903 yılında İstasyonla deniz arasında Liman tesisleri oluşmuştur. Bu tesisler içersinde Silo, Depo, Gümrük Binası, Liman Polisi Binası, Liman İdaresi Binası, Pasaport İdaresi Binası (Askeri Karakol), Elektrik Santral Binası gibi tesisler bulunmaktadır. Bu binalara daha sonra Bekleme Salonu ve Muhacir Misafirhanesi Binaları ilave edilmiştir. 

Ancak zamanın padişahı 2.Abdülhamit buradaki yapıları yeterince gösterişli bulmamış ve ‘Bunca km demiryolu yaptım memlekete, çelik rayların ucu Haydarpaşa’da. Koca binalarıyla liman yaptım, yine belli değil. Bana o rayların denize kavuştuğu yere öyle bir bina yapın ki, ümmetim baktığında ‘buradan bindin mi, hiç inmeden Mekke’ye kadar gidilir’ desin’ demişti. Bu söz üzerine şimdiki Gar Binası’nın yapımı çalışmaları başlatılmıştı.

Haydarpaşa Gar Binası inşasına iki Alman mimar Otto Ritter ve Helmut Cuno tarafından 30 Mayıs 1906 yılında başlanmış ve 19 Ağustos 1908 tarihinde bitirilmiştir.

Gar Binası’nın mimari tarzı için Art-Nouveau süslemelerle bezenmiş Neo Klasik tarz diyebiliriz.

Haydarpaşa Garının inşasından sonra halkın istasyondan çıkıp Avrupa Yakasına gidebilmesi için deniz kıyısına bir iskele ihtiyacı olmuştur. 1915- 1917 yılları arasında Cumhuriyet dönemi mimarlarımızdan Vedat Tek’in eseri olan şirin bina yapılmıştır.

6 Eylül 1917 tarihinde büyük bir yangın geçirmiş olan Gar Binası 1930 lara kadar çatısız, üst katları boş kalmış bir durumda, sadece alt katlarda hizmet etmeye devam edebilmişti. Bu yangından sonra 1925 yılında bir proje yarışması ile çatının örtülmesi sağlanmak istenmiştir. Yarışmada kazanan Mimar A. Nazimi Yaver Beyin projesi aynen uygulanmamıştır. Bina yeniden eski şekline uygun onarılmış ancak çatısı eskisinden farklı olarak kesilerek düzleştirilmiştir.

1919 yılında 1. Dünya Savaşında Osmanlı Devletinin mağlup çıkması sonucunda İngilizler Garı ve Gebze’ye kadar olan hattı işgal etmişlerdi. Ancak 23 Nisan 1920 tarihinde TBMM kurulmuş ve yeni Türk Devleti 13 Ekim 1923 tarihinde Ankara’yı Başkent ilan etmiştir. Ve 25 Eylül 1923 gecesi Haydarpaşa Garı ve Gebze’ye kadar olan Hat geriye alınmıştır.

Gar Binası’nın onarımı 1937- 1938 ve 1975- 1976 yıllarında ağırlıklı olarak cephedeki bozulan taşlarının çürütme tekniği ile değiştirilmesi şeklinde olmuştur.

Gar, 1979 yılında Dalgakıranın açığında infilak ederek yanan İndependenta isimli bir Romen tankerinin yanmasından etkilenmiştir. Ancak son olarak 28 Kasım 2010 tarihinde çatısında bir yangın çıkmıştır. Bugün bu yangın sonucu bina yine çatısız bir durumdadır.

Özetlersek:

1880 yılında Osmanlı İmparatorluğu devam etmektedir. O yıllarda Ankara denilen bozkırdaki yerleşim Ankara Kalesi civarındaki üç beş evden ibarettir. Ankara Tren İstasyonunun bulunduğu alan bataklık ve sazlık olarak anlatılmaktadır. Dünya Ülkelerinin Şirketleri Tren Raylarını Sakarya’dan Ankara’ya uzatmak için birbirleri ile yarışmaktadırlar.

Bu tarihten 40 yıl sonra 23 Nisan 1920 tarihinde TBMM kurulmuştur. Sona eren Osmanlı İmparatorluğunun yerine kurulan yeni Türk Devleti 13 Ekim 1923 tarihinde Ankara’yı Başkent yapmış, 29 Ekim 1923 tarihinde ise Cumhuriyeti ilan etmiştir.

Bilinmektedir ki Ankara Cumhuriyet öncesi kendi hattının son istasyonudur. Raylar Doğu istikametine daha güneyden devam etmektedir. Ankara’dan sonra doğuya doğru raylar Cumhuriyet sonrasında döşenmiştir.
ARİF ATILGAN HAYDARPAŞA KİTABI

                                                                   Eski Haydarpaşa


                                                                     Yeni Haydarpaşa

 CFOA hatları tarihleri açılış tarihleri

dan
için
Orijinal şirket
Açılış yıl
Açılış tarihi
km
mil
aks yükü (t)
yorum
Haydarpaşa
Feneryolu
Osmanlı gvmt
1872
3,7
2,3
17
CFOA tarafından devralınan
Feneryolu
Fenerbahçe
Osmanlı gvmt
1872
1,4
0,9
17
CFOA tarafından devralınan
Feneryolu
Pendik
Osmanlı gvmt
1872
22 Eylül 1872
21,1
13,2
17
CFOA tarafından devralınan
Pendik
Gebze
Osmanlı gvmt
1873
1 Ocak 1873
19,2
12
17
CFOA tarafından devralınan
Gebze
Izmit
Osmanlı gvmt
1873
Ağustos 1873
46,9
29,3
17
CFOA tarafından devralınan
Izmit
Arifiye
CFOA
1890
1 Eylül 1891
48,9
30,4
17
Arifiye
Ankara
CFOA
1892
31 Aralık 1892
436,7
271,4
17
Eskişehir
Alayunt
CFOA
1894
30 Aralık 1894
66,9
41,6
17
Alayunt
Afyon
CFOA
1895
4 Ağustos 1895
94
58,4
17
Afyon
Konya
CFOA
1896
29 Temmuz 1896
272,2
169,2
17
Alayunt
Kütahya
CFOA
1894
30 Aralık 1894
8,8
5,5
17
Arifiye
Adapazarı
CFOA
1899
1 Kasım 1899
3,2
2
17


Osmanlı gvmt (government): Osmanlı Devleti

CFOA (Société du Chemin de fer Ottoman d'Anatolie): Anadolu Osmanlı Demiryolları Şirketi

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder